Κριτικές
Στην Τροχιά της Κοσμογονίας...
Ντόρα Ηλιοπούλου-Ρογκάν
Στην τροχιά της κοσμογονίας, δημιουργεί, με μια συνεχώς ανανεωμένη έμπνευση και με πάθος η Ειρήνη Κανά, από τις πιο σημαντικές καλλιτέχνιδες της γενιάς της.
Πλασμένη ζωγράφος, εκπλήσσει ολοένα και ανεξάντλητα, μες από τις διαρκώς ανανεωμένες «εκ των ένδον» συνθέσεις της.
Συνθέσεις, που αντιδρώντας σε κάθε ταξινόμηση, φέρουν μέσα τους το σπέρμα μιας, μες από τα εσώψυχα της καλλιτέχνιδος οργανικά εννοημένης μεταλλαγής. Μεταλλαγής ταυτισμένης με ένα ανεξάντλητο σε δυναμικό οδοιπορικό για ένα καίριο, κάθε φορά, εντοπισμό και μιαν εξίσου αυθεντική απόδοση της πεμπτουσίας του ερεθίσματος της Κανά.
Σε διαρκή, χαρισματική κίνηση τα κοσμογονικά-μεταφυσικά σε παράστημα και σε υφή τοπία της, πλασμένα μες από ένα ιδιόμορφα εννοημένο φως, πυροδοτούν μιαν εντυπωσιακή, ακατάβλητη ενέργεια. Ενέργεια χάρη στην οποία δείχνουν σε διαρκή ετοιμότητα να μετακινηθούν, να διαμορφωθούν, να βιώσουν και να βιωθούν «αλλιώς».
Τοπία ημιπαραστατικά στο χαρισματικό μεταίχμιο ανάμεσα σε μιαν εικόνα μεταφυσική, ιδιόμορφα εννοημένη και στην αφαίρεση. Τοπία της φαντασίας ανάλογα πως θα τα βιώσει η ευαισθησία της Κανά. Κοντολογίς, τοπία σε μιαν άμεση διασύνδεση με την κοσμογονία, μες από τον παλμό και τον ρυθμό με τον οποίο είναι ενορχηστρωμένα.
Υποβλημένα σε ένα συνεχές γίγνεσθαι, απαλλαγμένα από κάθε συγκεκριμένο όριο ανάμεσα στο στερέωμα και στη γη, στον ουρανό και στη θάλασσα, στον ορίζοντα και στη στεριά, στο υγρό στοιχείο-στοιχειό και σε ό,τι στέρεο το περιβάλλει, το ορίζει, το κατοικεί, γεννούν: το φως, τις όποιες μορφές, την κίνηση και την ενέργεια μες από μια κατάδική τους λειτουργία.
Διαδικασία αυθύπαρκτη, αδέσμευτη από έστω και την παραμικρή κοινοτοπία. Εναντιωμένη εξ ορισμού σε κάθε οπτικό, αισθητικό και πολύ περισσότερο, βέβαια, ψυχικό συμβιβασμό.
Δρουν σύμφωνα με μια συνεχή διαπασών σε χρώμα και σε κινητικότητα ίχνους τα τοπία της Κανά, για να πλάσουν, κάθε φορά, την κατάδική τους ατμόσφαιρα, το δικό τους «παντού» και «πουθενά», με την έννοια ότι εμβαπτισμένα στην πεμπτουσία του εκάστοτε ερεθίσματος της καλλιτέχνιδος, προσφέρονται σε μιαν ανάγνωση και σε μιαν επικοινωνία ανάλογη και πάντα χαρισματικά εναρμονισμένη με τα βιώματα, τις μνήμες, τις εντυπώσεις του θεατή, στον οποίο υποβάλλουν το έρμα του ερεθίσματος της ζωγράφου.
Αλλάζει συνεχώς μορφή ο αναγνωρίσιμος σε μας κόσμος εδώ, δίχως όμως, να κόβει τις γέφυρες και να αναθεωρεί ολότελα τους οικείους σε εμάς συνειρμούς. Υπαινίσσοντας ή δημιουργώντας κάτι που μόνο σε μια πρώτη, γρήγορη ματιά, δείχνει άμεσα αναγνωρίσιμο, πραγματοποιεί στην ουσία και εκ των ένδον μια χαρισματική ανατροπή.
Ανατροπή, που αντιδραστική σε κάθε λύση με την έννοια της συνταγής δεν μας αγγίζει επιδερμικά, αλλά εισχωρεί ουσιαστικά στον ψυχικό μας κόσμο καθώς αναμοχλεύει μέσα μας αυτό καθεαυτό το ένστικτο της δημιουργίας. Ένστικτο που, παρόν σε όλους μας, καραδοκεί απλά την κατάλληλη στιγμή και τις ανάλογες προϋποθέσεις ώστε να εκδηλωθεί. Εκδήλωση-έκφραση, που αποτελεί και την υπέρτατη εγγύηση-επαλήθευση για την προσφορά κάθε γνήσιου καλλιτέχνη.
Με πρωταγωνιστές τη θάλασσα, τα θαλασσοπούλια, τα λογής-λογής πλεούμενα, τα δέντρα, τη σελήνη, τους αντικατοπτρισμούς στο υγρό στοιχείο, τους φεγγαρόδρομους, τους χρωματικούς τόνους έτσι όπως ορίζονται από την ψυχική διάθεση, την υπερκινητικότητα του ίχνους, η Κανά εγκαθιστά κάθε φορά ολόγυρά μας, αλλά και μέσα μας, έναν ατμοσφαιρικό χώρο, συνάμα πρωτόγνωρο και αναγνωρίσιμο.
Χώρο αινιγματικό και γι’ αυτό ακριβώς υποβλητικό. Χώρο που συστέλλεται και διαστέλλεται, συρρικνούται και απλώνεται, που αναπνέει με τους ρυθμούς της φύσης όσο και της μεταφυσικής και που, στην κάθε περίπτωση ακτινοβολεί ενέργεια. Ενέργεια ταυτισμένη εδώ με ένα ακραιφνώς εννοημένο ανορθόδοξο ποιητικό στοιχείο που μαγνητίζει όχι μονάχα το βλέμμα αλλά και τον ψυχισμό μας.
Λειτουργώντας συνειρμικά αλλά και με μεγάλη δύναμη, η Κανά κατορθώνει να πλάθει ατμοσφαιρικές καταστάσεις κι όχι απλά υποβλητικά τοπία. Καταστάσεις, που δρουν καταλυτικά επάνω μας σαν πομποί και δέκτες μεταφυσικών, διαχρονικών μηνυμάτων. Γιατί εδώ ακόμη και το απειροελάχιστο ή το φαινομενικά ασήμαντο προβάλλει με την αίγλη και το θάμπος του κοσμογονικού στοιχείου, για να προκαλέσει μέσα μας, ανά πάσα στιγμή, μιαν ουσιαστική ψυχική κατάσταση. Μιαν αυθεντική εμπειρία, καταργώντας αναφανδον κάθε συμβιβαστική σκέψη, εντύπωση ή θεώρηση. Κι όλα αυτά ώστε να μπορούμε να βλέπουμε τον κόσμο ολόγυρά μας «αλλιώς». Σε αυτό, ακριβώς, το «αλλιώς» ελλοχεύει το αυθεντικό, ποιητικό, με την ευρύτερη έννοια του όρου, ταλέντο της Κανά.
Ντόρα Ηλιοπούλου-Ρογκάν
Δρ. Ιστορικός της Τέχνης-τεχνοκριτικός