Reviews
Ομαδικό πορτρέτο μιας μνήμης
Μάνος Στεφανίδης
Ζωγραφική λέγεται η τέχνη εκείνη που διαχειρίζεται την, συχνά αιμάσσουσα, μνήμη του καλλιτέχνη με καταπραϋντικό κύρος. Που (μπορεί να) μετατρέπει τους μύχιους φόβους του - αλλά και φόβους μας - σε εικόνες εξορκισμού και εσωτερικής κάθαρσης. Η ζωγραφική, όταν στέκει αληθινά στο ύψος της, διαθέτοντας την ακαταμάχητη δύναμη της τρυφερότητας είναι ικανή να καθιστά τα οπτικά δράματα, αυτάρκη, ποιητικά γεγονότα που υπερβαίνουν τον συμβατικό χρόνο. Μπορεί, συχνά, η ζωγραφική να εξελίσσεται σε μια επώδυνη διαδικασία για τον δημιουργό της τον ίδιο, διαδικασία που αγγίζει και τον υποψιασμένο θεατή εφόσον θίγει ζητήματα που υπερβαίνουν την πρώτη εντύπωση, την επιφάνεια των εικόνων ή το αρχικό επίπεδο της αφήγησης. Η ζωγραφική, τέλος, είναι σε θέση από την μία να αποκαλύπτει αλήθειες και από την άλλη να συσκοτίζει με αισθητικό τρόπο τα κρίσιμα "ζωικά ψεύδη" της ύπαρξης λειτουργώντας "εν εσόπτρω και αινίγματι" σύμφωνα με την αποστολική ρήση. Φτιάχνοντας εκείνη την πραγματικότητα που ποτέ δεν μπόρεσε να αποδώσει ο ρεαλισμός. Πώς αλλιώς;
Η Ειρήνη Κανά είναι μία ζωγράφος που έχοντας τελειοποιήσει τα εκφραστικά της μέσα, έχει την δυνατότητα να μεταβαίνει με σίγουρο βήμα από τις ανώδυνες, ονειρικές σκηνογραφίες που την έκαναν δημοφιλή, σε πολύ πιο σύνθετα ή και "επικίνδυνα" θέματα τα οποία απαιτούν την κατάδυση σε απωθημένες, παιδικές μνήμες ή τραύματα. Καταβύθιση στις δυσπρόσιτες εικόνες του υποσυνειδήτου. Εικόνες οι οποίες μόνο αν ντυθούν με τα χρώματα και το ιριδίζον φως της αισθητικής διαδικασίας, μπορούν να εξορκιστούν, δηλαδή να ερμηνευθούν. Κι απελευθερούμενες να απελευθερώσουν...
Στην τωρινή ενότητα των έργων, λοιπόν, η Ειρήνη Κανά καταπιάνεται με την πιο φιλόδοξη ως τώρα θεματολογία της. Πρόκειται για μια σειρά από ομαδικά πορτραίτα των ιδανικών μορφών μιας απολεσθείσης παιδικότητας η οποία άλλοτε σαν παραμύθι και άλλοτε σαν εφιάλτης στοιχειώνει τώρα την παλέτα της. Ζωγραφίζοντας αυτά τα ομαδικά πορτρέτα είναι σαν να λέει παραμύθια στα εικονικά παιδιά της για να αποκοιμηθούν ή να χαϊδεύει τις αγαπημένες της γάτες. Σαν να τα προστατεύει από εκείνους τους κινδύνους τους οποίους η ίδια δεν μπόρεσε να αποφύγει. Το γνώριμο, λυρικό ύφος της γίνεται τώρα απόλυτα βιωματικό και υποστηρίζει με πλαστική επάρκεια και υποβλητικές μπλε ή φαιοπράσινες αποχρώσεις αυτά τα ιερά πρόσωπα της, δυσεύρετης πλέον, αθωότητας. Πρόσωπα που δεν μπορεί παρά να είναι παιδιά και βρέφη, γάτες και σκύλοι. Πρόκειται για εκείνη την αθωότητα που τόσο χειμάζεται στον σύγχρονο κόσμο της βίας και της επιβολής των ισχυρών στους αδύναμους. Είναι περίεργο το πόσα επίκαιρα ζητήματα υποφώσκουν πίσω από τις παρέες των παιδιών της Κανά που κοιτάζουν με αφέλεια τους θεατές τους. Αφέλεια αλλά και εκείνος ο λανθάνων ερωτισμός που μισοκοιμάται στα κοριτσάκια του Λιούις Κάρολ: Κακοποίηση ανηλίκων, αμβλώσεις, θνησιμότητα των βρεφών, ακόμη και παιδική πορνεία. Η ζωγράφος υπερβαίνοντας τα εσκαμμένα τολμάει να μιλήσει - καλύτερα, να ψιθυρίσει - για πράγματα που δύσκολα θίγουν και οι άντρες και οι γυναίκες δημιουργοί. Είναι επίσης ενδεικτικό πως τα παιδιά της Κανά, σαν τους αλητήριους muchachos του Murillo, βγάζουν συχνά τη γλώσσα με χαριτωμένη αυθάδεια στον θεατή που τα κοιτάει! Βγάζουν καλύτερα τη γλώσσα σε έναν κόσμο που απλώς τα κοιτάει χωρίς να παρεμβαίνει. Χωρίς να καταλαβαίνει...
Στους πίνακες της, τέλος, άλλοτε σαν άγγελοι που κέρδισαν τον παράδεισο κι άλλοτε σαν φαντάσματα ενός Paradise Lost, άλλοτε σαν τα τραγούδια για τα νεκρά παιδιά ενός Μάλερ κι άλλοτε σαν τα παιδιά που δεν πρόλαβαν να γεννηθούν ενός Γκόγια, παρελαύνουν τρυφερές μορφές αλλά και τρυφερές σκιές μορφών που αιχμαλωτίζουν με την πειστικότητα και την ειλικρίνειά τους το βλέμμα και το μυαλό του θεατή. Κι αυτό είναι πολύ σημαντικό σε μία εποχή που η ζωγραφική ρέπει ανάμεσα στη σύμβαση, την διακοσμητικότητα και τον εύκολο εντυπωσιασμό.
ΥΓ. Με τη ζωγραφική, περισσότερο από όλες τις άλλες οπτικές τέχνες, ηττάται ο φυσικός χρόνος κι ο ενεστώς γίνεται μέλλων διαρκείας έτσι καθώς παγώνει, μαργώνει στην αιωνιότητα και αποκαλύπτεται στα μάτια του μυημένου θεατή ο υπεσχημένος Παράδεισος.
Τίποτε πιο μαγικό και πιο αποκαλυπτικό του αινίγματος της τέχνης από τον τρόπο με τον οποίο - αντιστρόφως - τα εκθέματα κοιτάζουν τους θεατές τους. Εν προκειμένω τα παιδιά της Ειρήνης! Τόσο εκτεθειμένα εν τέλει στο βλέμμα της ομορφιάς. Ομαδικό πορτρέτα μιας μνήμης που αγρυπνεί.
Μάνος Στεφανίδης